Een moment dacht ik dat het de originele tekening was, maar dat is niet zo. Met mijn bril op valt iets van een structuur in de lijnen te ontdekken, die een vorm van druk verraadt. Ik kocht dit portretje van Jan Toorop op een online veiling (1) en vroeg me af wie de kunstenaar M.G. Endres O.S.D. was en waarvoor de tekening in druk verscheen. Dat zit zo, las ik in twee oude bladen, die de inhoud van andere tijdschriften aanstipten (2, 3). Zuster Endres was een geestelijke en haar tekening verscheen in het nummer van 26 april 1924 van het religieuze tijdschrift voor de jeugd Opgang, dat aan de architecturale en beeldhouwende kunsten was gewijd. De toevoeging O.S.D. aan haar naam was, volgens het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha – ik had van het plaatsje nog niet gehoord, maar het ligt in de gemeente Cuijk in Brabant – tot de jaren 70 een afkorting waarmee kloosterzusters aangaven dat zij dominicanessen waren (4). De afkorting staat voor ‘Ordo Sancti Dominici’ ofwel de orde van de heilige Dominicus, tegenwoordig de Orde der Predikheren genaamd en afgekort O.P. naar de versie in het Latijn: Ordo Praedicatorum (5).
Van de creatieve zuster Endres kon ik in de Haagse archieven, met die voorletters ‘M.G.,’ geen biografische sporen vinden. De naam komt in de stad wel voor, maar wijst op een Hongaarse of Duitse oorsprong. Ook in Voorschoten, Delft en Leiden is ze voor de burgerlijke stand niet genoteerd. Wel is er in Den Haag nog een andere tekening van haar hand bekend bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, het RKD. Dat weet van een ander getekend portret uit hetzelfde jaar 1924 in de collectie Mees Pierson van Petrus Josephus de Sonnaville (1830-1925), notaris, rentenier en projectontwikkelaar – van De Passage, de Archipelbuurt, Zeeheldenkwartier en het Scheveningse Kurhaus (6). De Sonnaville oogt op die tekening jeugdiger dan zijn leeftijd in 1924 en daarom vermoed ik dat de zuster naar foto’s heeft gewerkt ondanks het feit dat Toorop zo aardig is geweest op 12 januari 1924 met zijn handtekening er van te getuigen dat Endres de tekenaar was en hij de afgebeelde.
Noten:
1) Catawiki, Affordable art veiling (klassieke prenten voor 1945), kavelnummer 13466073, 6 september 2017.
2) ‘Diverse tijdschriften,’ in De Hollandsche revue jrg 29, 1924, no 9.
3) ‘Opgang,’ in De Tijd, 26 april 1924.
4). Zie de beschrijving van een servet met diezelfde afkorting ‘O.S.D.’ in de voorwerpcollectie (voorwerpcode VW-Z045-023) van het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven, 15 september 2017.
5) Dominicanen op Wikipedia, 15 september 2017.
6) Petrus Josephus de Sonnaville op Wikipedia, 15 september 2017.